തിരുവനന്തപുരത്ത് സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന പത്്മനാഭസ്വാമി ക്ഷേത്രം കേവലം ഒരു മത സ്മാരകമെന്നതിലുരി ഇന്ത്യൻ ചരിത്രത്തിന്റെയും സംസ്കാരത്തിന്റെയും ആത്മീയതയുടെയും സമ്പന്നമായ രേഖാ ചിത്രത്തിന്റെ നേർ സാക്ഷ്യമാണ്. മഹാവിഷ്ണു വിനായി സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന ഇൗ പുരാതന ക്ഷേത്രം ദക്ഷിണേന്ത്യയുടെ പാരമ്പര്യങ്ങളിലും പൈതൃകത്തിലും പ്രത്യേകിച്ച് വൈഷ്ണവരുടെ അനുയായികൾക്കിടയിൽ ഒരു പ്രധാന സ്ഥാനം വഹിക്കുന്നു. ഇതിന്റെ ചരിത്ര പശ്ചാത്തലം അത് ഉൾക്കൊള്ളുന്ന വാസ്തു വിദ്യാ മഹത്വം പോലെ ആകർഷകമാണ്. പത്മനാഭ സ്വാമി ക്ഷേത്രത്തിന്റെ ഉത്ഭവം എട്ടാം നൂറ്റാണ്ടിലാണെന്ന് കണ്ടെത്തനാകും ചില പണ്ഡിതൻമാർ ഇതിലും പഴയാതായിരിക്കണമെന്ന അഭിപ്രായപ്പെടുന്നു. പത്മനാഭ വിഗ്രഹം കണ്ടെത്താൻ ദിവ്യ ദർശനത്താൽ വഴികാട്ടിയായ വിൽവ മംഗലം സ്വാമിയാണ് ഇത് ആദ്യമായി സ്ഥാപിച്ചതെന്ന് ക്ഷേത്ര ഹെതിഹ്യം പറയുന്നു. മഹാവിഷ്ണു അനന്തസർപ്പത്തിൽ ചാരിയിരിക്കുന്നതായി ചിത്രീകരിക്കുന്ന വിഗ്രഹം നിലവിലെ ഘടന നിർമ്മിക്കുന്നതിന് മുമ്പ് ആദ്യം ഒരു ചെറിയ ശ്രീകോപിലിൽ ആരാധിച്ചിരുന്നു. നൂറ്റാണ്ടുകളിലുടനീളം പത്മനാഭസ്വാമിക്ഷേത്രം ഭക്തിയുടെ കോന്ദ്രബിന്ദുവും കേരളത്തിന്റെ സാംസ്കാരിക പൈതൃകത്തിന്റെ ദൂർത്തീഭാവവുമാണ് ക്ഷേത്രത്തിന്റെ ചരിത്രത്തിന് തിരുവിതാംകൂർ രാജകുടുംബവുമായി അഭേദ്യമായ ബന്ധമുണ്ട്. അവർ ക്ഷേത്രത്തിന്റെ രക്ഷാധികാരികളും ഭക്തരും ആയിരുന്നു. 18-ാം നൂറ്റാണ്ടു മുതൽ ഭരിച്ച തിരുവിതാംകൂർ രാജാക്കൻമാർ ക്ഷേത്രത്തിന് ആത്മീയമായും സാമ്പത്തികമായും ശണ്യമായ സംഭാവന നൽകി. അവരുടെ ഭരണത്തിന്റെ കേന്ദ്ര ചിഹ്നമാക്കി മാറ്റി. പത്മനാഭസ്വാമി ക്ഷേത്രത്തിന്റെ വാസ്തു വിദ്യാശൈലി ദക്ഷിണേന്ത്യയിൽ പ്രബലമായ ദ്രാവിഡശൈലിയുടെ പ്രതിനിധിയാണ്. ഉയർന്ന ഗോപുരങ്ങൾ, സങ്കൂർണ്ണമായ കൊത്തുപണികൾ വിശാലമായ മുറ്റങ്ങൾ എന്നിവയാൽ സവിശേഷനായ ഇൗ ക്ഷേത്രം സന്ദർശകർക്ക് വിസ്മയിപ്പിക്കുന്ന കാഴ്ച സമ്മാനിക്കുന്നു. പത്മനാഭന്റെ വിഗ്രഹം പ്രതിഷ്ഠിച്ചിരിക്കുന്ന പ്രധാന ശ്രീകോവിൽ ക്ഷേത്ര വാസ്തു വിദ്യയുടെ ശ്രദ്ധേയമായ ഉദാഹരമണാണ്. ഇതിൽ അതി മനോഹരമായ കലാ വൈഭവവും കര കൗശലവും പ്രടനമാകുന്നു. വിവിധ ഹൈന്ദ ദേവതകളെയും പുരാണ കഥകളെയും ചിത്രീകരിക്കുന്ന സങ്കീർണ്ണമായ ശിൽപ്പങ്ങളാൽ അലങ്കരിച്ച ഭീമാകാരമായ ഗോപുരം ഇൗ ക്ഷേത്രത്തിന്റെ സവിശേഷതയാണ്. നൂറ്റാണ്ടുകളായി വികസിച്ചുവന്ന കലാപരമായ ശൈലികളുടെയും സാങ്കേതികതകളുടെയും സമന്വയം പ്രദർശിപ്പിക്കുന്ന കരകൗശലത്തൊഴിലാളികൾ പുരാതന കേരളത്തിന്റെ കരകൗശല വിദ്ധരുടെ സാക്ഷ്യവുമാണ്. നൂറ്റാണ്ടുകളായി തിരുവിതാംകൂർ രാജ കുടുംബം സ്വരൂപിച്ചതായി കരുതപ്പെടുന്ന നിധികളാണ് ശ്രദ്ധേയമായ മറ്റൊരു കാര്യം സമീപ വർഷങ്ങളിൽ വിപുരമായ മാധ്യമ കവറേജിലൂടെ ഇത് ആഗോള ശ്രദ്ധയിൽ പ്പെട്ടു. പത്മനാഭസ്വാമി ക്ഷേത്രം ആരാധനാലയം മാത്രമല്ല മതപരവും സാംസ്കാരികവുമായ പ്രവർത്തനങ്ങളുടെ കേന്ദ്രം കൂടിയാണ്. വൈഷ്ണവ ആചാരങ്ങൾ കർശനമായി പാലിക്കുന്ന ക്ഷേത്രത്തിൽ ഒാണം വിഷു തുടങ്ങിയ ഉത്സവങ്ങളിൽ പ്രാർത്ഥനകൾ അർപ്പിക്കാൻ ഭക്തർ ഒഴുകിയെത്തുന്നു. രാജ്യത്തും ലോകമെമ്പാടുമുള്ള ഭക്തരെ ആകർഷിക്കുന്ന വിപുലമായ ആചാരങ്ങളും ചടങ്ങുകളും ക്ഷേത്രം നടത്തുന്നു അതിരാവിലെ വഴിപാടുകളും, വൈകുന്നേരം ആരതിയും ആചാര ദീപാരാധന ഉൽപ്പെടെയുള്ള അനുഷ്ഠാനങ്ങൾ ആത്മീയത നിറഞ്ഞ അന്തരീക്ഷം സൃഷ്ടിക്കുന്നു. 2011 ൽ തിരുവിതാംകൂറിലെ അവാസനത്തെ മഹാരാജവിന്റെ കാലശേഷം ഉണ്ടായ ഒരു നിയമ തർക്കം ക്ഷേത്രത്തിനുള്ളിൽ സൂക്ഷിച്ചിരിക്കുന്ന വലിയ സമ്പത്ത് കണ്ടെത്തുന്നതിലേക്ക് നയിച്ചു. സ്വർണ്ണം ആഭരണങ്ങൾ, പുരാവസ്തുക്കൾ എന്നിവ അടങ്ങുന്ന ഇൗ നിധി കോടിക്കണക്കിന് ഡോളർ വില മതിക്കുമെന്ന് കണക്കാക്കുന്ന. അവയിൽ ചിലത് നൂറ്റാണ്ടുകൾ പഴക്കമുള്ളതാണ്. നിധികൾ ഉടമസ്ഥാവകാശമത്തെക്കുറിച്ചുള്ള ചർച്ചകൾക്കും മതപരമായ പുരാവസ്തുക്കളുടെ പരിപാലനത്തെയും സംരക്ഷണത്തെയും കുറിച്ചുള്ള ചർച്ചകൾക്കു കാരണമായി. ഇൗ നിധികൾക്ക് വലിയ ഭൗതിക മൂല്യം മാത്രമല്ല പ്രദേശത്തിന്റെ സാംസ്കാരിക പൈതൃകവും മതപരമായ ആചാരങ്ങളുമായി ബന്ധിപ്പിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. ഇത് ചരിത്ര പരമായ താൽപര്യമുള്ള വിശയമായി മാറുന്നു. കല വാസ്തുവിദ്യാ, ആത്മീയത എന്നിവയിൽ താൽപര്യമുള്ളവരുടെ ഒരു കേന്ദ്രബിന്ദുവായി സമീപ വർഷങ്ങളിൽ ക്ഷേത്രം മാറി. യൂനെസ്കോയുടെ താൽക്കാലിക പട്ടികയിലും ഇടം പിടിച്ചു. പത്മനാഭ സ്വാമി ക്ഷേത്രം കേവലം ഒരു മതപരമായ സ്ഥലമല്ല. അതിൽ ഇന്ത്യയുടെ ചരിത്രവും കലയും ആത്മീയ സത്തയും ഉൾക്കൊള്ളുന്നു. അതിന്റെ ഭൂതകാലത്തിലേക്ക് കടക്കുമ്പോൾ തിരുവിതാംകൂർ രാജ കുടുംബത്തിന്റെ സമ്പന്നമായ സംസ്കാരവും പുരാതന കരകൗശല വിദഗ്ദരുടെ വാസ്തുവിദ്യാ വൈഭവവും എണ്ണമറ്റ ഭക്തരുടെ അചഞ്ചലമായ ഭക്തിയും നമുക്ക് വെളിപ്പെടും പത്മനാഭസ്വാമി ക്ഷേത്രം വിശ്വാസികളെ പ്രചോദിപ്പിക്കുകയും ആകർഷിക്കുകയും ചെയ്യുന്ന ശാശ്വതമായ ഒരു പാരമ്പര്യത്തിന്റെ പ്രകടനമായി തുടരുന്നു.
